Eyðstein Borgardal, næstformaður, helt flaggrøðu í góðveðrinum uttanfyri nýggju hølini á Mylius Erichsens Vej 165A hin 25. apríl:

 

Góðu áhoyrar og góðu føroyingar

 

Eg minnist fyrsta føðingardagin, ið dóttir mín hevði í DK. Hon fylti tá tvey. Hetta var í 2014. Hon gekk í vøggustovu og vit høvdu fingið at vita, at vøggustovan borðreiddi við onkrum lekrum tann dagin. Tað var ein stoltur Eyðstein, sum tá kom við lítlu dótturini á stovn. Jú jú, har var dekkað upp til okkurt eitt sindur “lekrari” enn hvat tað vanliga er og á borðinum stóð eisini ein lítil pakki. Hann, hugsaði eg, mátti vera frá vøggustovuni til Nóru; tað var fitt. Men hvat, tá lítla genta opnar pakkan, goymir tað seg eitt danskt flagg innanfyri gávupappírið. Eitt lítið danskt flagg úr træi!? Hvat er hetta fyri danskur, imperialistiskur ágangur á ung og ósek føroysk barnasinn!?

 

Hvat er hetta fyri nakað, sum hjá mær vakti eina kenslu av stoltleika? Hví kendi eg meg forargaðan inn á, at dóttir mín fekk eitt lítið danskt flagg? Hvussu ber tað til, at hjá summum av okkum, hevur hesin fýrakantaði punturin við hvítum, reyðum og bláum lítin so stóran týdning?

Mítt boð vildi verið, at tað hevur nakað við viðurkenning at gera: viðurkenning av, hvørji vit sum føroyingar eru: vit hava okkara egnu mentan og tað málið, ið vit droyma á, er ikki eins og málini, ið londini rundan um okkum. Tað sigst, at Tóroddur Poulsen skal hava sagt gitnu orðini: besta kenningin er viðurkenningin. Viðurkenningin av, at føroyingar eru á ein hátt og ikki á ein annan hátt.

 

Eg eri nokkso stoltur av, at langabbi mín, Niels Mørk, er nevndur tvær staðni í bókini hjá Niels Juel Arge, “Merkið – flaggsøgan”. Fyrstu ferð hann verður nevndur er, ísv. at hann fer úr Sandvík til Tvøroyrar við motorbáti eftir brúðrini hjá sær. Tá siglir hann við Merkinum vundnum hátt. Romantikkur, sum var gjørdur til eitt “insta-moment”. Hetta var í oktober 1922.

Eitt lítið sindur seinni í bókini verður langabbin nevndur aftur. Hesa ferð er tað ikki eins fitt og romantiskt. Hetta er í 1931. Tá hava hann og ein skipsførari á øðrum skipi avtalað, at teir skuldu heilsa hvørjum øðrum við Merkinum. Tá hin kemur siglandi, er tað tó við Dannebrog. Langabbin, hvørs far liggur við kei, heysar tó Merkið upp og heldur fast við ætlanina. Hetta fall ikki øllum í góða jørð.

Sýslumaðurin frættir um hetta og sendir boð til reiðaran, Gudmund Mortensen, um at fáa flaggið niður við tí sama. Gudmund sendir boðini víðari til Niels. Men hin gamli helt, at tað mátti ikki vera so álvarsamt, síðani Gudmund ikki sjálvur kom og segði tað.

Nú sendir sýslumaðurin so ein politist á keiina at fáa bilbukt við støðuna. Politisturin, Stóri Martin, fer og sigur við langabban, at hann skal strúka flaggið. “Strúka flaggið?” svarar langabbin, “tað kann eg ikki gera, tí eg havi einki strúkijarn umborð. So má tað fara til seymukonuna Mariu í Skorti at strúka.”

Hetta førdi við sær, at báturin “Vestmanna” ikki fekk loyvi at fara til Grønlands at fiska hatta árið.

 

Kanska ein lítil eygleiðing burturúr hasum er, at tað er áhugavert, at viðurkenningin er løtt at geva, tá tað ikki “ávirkar” nakað. Tá langabbin kom siglandi eftir brúðrini, var alt so fitt og gott – ikki eyga turt. So romantiskt og deiligt. Hinvegin, tá tað kom til vinnuligan fiskiskap, tá var viðurkenningin ikki heilt tann sama: nú skuldu atlit takast til, hvussu valdshavararnir høvdu tað, við hesum annars “náttúrliga” ella sjálvsagda úttrykkinum hjá føroyinginum – at flagga við egnum flaggi.

Sum ein síðuviðmerking, haldi eg meg sígga eina lítla parallell við sjúkrarøktarfrøðingum í ár í Danmark og í fjør í Føroyum: flest øll vóru vit samd um, at “viðurkenna sjúkrarøtarfrøðingar”, sum settu seg sjálvi í vága í sambandi við Korona. Men, tá tað kom tíð til lønarsamráðingar, tá fekk pípan eitt annað ljóð. Tá skuldi øll møguliga atlit takast til hetta, hatta og hitt. Danskir sjúkrarøktarfrøðingar hava nú boðað frá møguligum verkfalli.

 

Aftur til flaggdag og viðurkenningina.

 

Sum útiseti – í hvørt fall eg – gerst ein kanska serliga kensluborin og hugsar um heimlandið, serligar dagar sum henda. Tað er ymiskt, hvussu væl vit trívast uttanfyri Føroyar, men fyri mítt viðkomandi, so havi eg tað sum ein feskvatnsfiskur í saltvatni. Ella umvent. Eg “svimji” í “vatninum” og “tilveran” er, í ein vissan mun, tann sama. Kortini ikki. “Vatnið” ella teir útvendigu faktorarnir eru ikki heilt teir somu: náttúran er øðrvísi, sýni er øðrvísi, málið er øðrvísi og vanarnir ella mentanin er øðrvísi. Mín verumáti – also “svimjingin” – merkt av føroyskum “saltvatni” (bæði so og so), passar ikki altíð heilt inn her, sum tað ger í Føroyum. Eitt dømi eg kann nevna er barnauppaling. Á kollegiinum eg búgvi, er tað javnan, at vit føroyingar skulu leggja oyru til, at børnini ganga og renna úti og spæla um kvøldarnar, tá einhvør skilagóður dani vildi langtsíðani havt koyrt tey í song. Men mær dámar hatta “frælsi”, ið vit geva børnum.

 

Hinvegin, so kann ein taka yrkingina hjá Hans Andriasi Djurhuus, “Meg minnist eina mynd”. Teksturin lýsir eina so ræðuliga idylliska ímynd av einum bygdalagi, har summarveðrið er gott, ein drongur situr við eitt vatn og fiskar síl, litirnir eru so klárir og alt er so pent og “fullkomið”. Hetta er kanska eg, tá saknurin til Føroyar ber av: gangi úti ein leygardag í Aalborg, sólin skínur oman og niðan, men tað er næstan sama res sum allar aðrar dagar; tá hugsi eg um Føroyar ein sólfagran leygardag, fólk eru úti og sláa plenuna, tað er “leygardags” ferð í tingunum og útvarpið hoyrist allastaðni við kappróðri o.s.fr. Soleiðis kunnu vit øll sikkurt finna dømi, um hvussu “gott tað er í Føroyum” kortini.

Hesa romatisku, idyllisku hugsjónina ger yrkjarin tó upp við í endanum:

 

”Tó aldri eg enn slíkt stað havi sætt,
og einki havi eg frá tí frætt;
og myndin er burtur – skrødd ella brend,
og eina mynd av mær, ongum øðrum kend.”

 

Hetta fantastiska staðið, sum hann hevur brúkt tíð uppá at lýsa fyri okkum, finst ikki. Uppaftur verri, so er myndin eisini horvin og bara yrkjarin sjálvur, ið kennir til tað. Hetta, haldi eg, lýsir so væl nostaligiina: vit ímynda okkum nakað, sum er so fantastiskt, at 1) staðið er slettis ikki til og 2) eingin annar kennir til tað. Sindur tragikomiskt sjálvbedrag. Realisturin veit betri: fleiri, tá eg tosi við tey um Føroyar, minna meg á ymiskt: forbrenda veðrið, okursprísirnir og vánaligu korini hjá teimum, sum liva av almennum veitingum: lesandi, pensjónistar og vantandi leigustuðul.

 

Kortini royni eg at vera eitt sindur av einum droymara ella romantikkara, kryddað við inputtinum eg fái frá góðum realistum rundan um meg: mær dámar væl ta føroyska. Føroyskan mat, føroyska náttúru, føroyskir verumátar og føroyska ”mentan”.

 

Tað er tó eitt, sum eg vil leggja dent á, ið møguliga kundi verið tað besta við føroyinginum: tað at vit koma hvørjum øðrum við. Hetta kann eisini vera romantiserað í ein óveruligan máta, men eg skal royna ikki at gera tað. Eg nevndi tað í áðni, at á kollegiinum eg búgvi á, sum er væl mannað við føroyingunum, hava vit hetta felags-frælsi, at børnini hjá okkum kunnu lutvíst frítt spæla úti og føroyingarnir halda eygu við børnunum hjá hvørjum øðrum. Hetta at koma hvør øðrum við, kann eisini vera skilt, sum eitt slag av kærleika. Um eg brúki tann kristna málburðin, sum eg eri partur av, so kann tað kallast ”næstakærleiki”. Ella, tað meira sosialistiska: solidaritetur. Og hetta, meti eg, vera besta dygd føroyinga. Hetta merkir ikki, at allir føroyingar eru fullkomnir kærleiksfullir; nei, men á okkara besta degi og tá vit vísa okkum frá okkara bestu síðum, so hava føroyingar nakrar vanar, ið kunnu sigast eru grundaðir í hesum: tað, at vit deila grind so lutvíst javnt í samfelagnum; at vinir hjá børnunum aloftast fáa ein góðan bita við sær heim, tá tey eru og vitja; at onki er óført, um ein ringir og er í neyð seint á kvøldi, so koma fólk at hjálpa. Hatta eru virðir, ið eg fegnist um, í tí føroyska samfelagnum – og tað finst ikki bert á føroya landi. Eg merki tað eisini millum føroyingar, her eg búgvi í Aalborg.

 

Um vit taka hendan tankan um kærleika og idyllisku Føroyar eitt sindur víðari, so sigur amerikanski filosoffurin, Cornel West, javnan: ”justice is what love looks like in public, just like tenderness is what it feels like in private” (rættvísi er hvussu kærleikin sær út alment, júst eins og eymleiki er, hvussu hann kennist í tí privata). Við hesum í huga, er tað trý viðurskifti, eg hugsaði at nevna, har romantiseraðu Føroyar ikki eru kærleiksfull nokk í tí almenna:

1) Javnrættindi til pápar: pápar í Føroyum fáa ikki felags foreldramyndugleika yvir egin børn. Hetta eigur ikki at vera so – hvørki fyri páparnar, ei heldur fyri børnini.

2) Javnrættindi til samkynd foreldur: tað eigur ikki vera so, at um foreldrini eru tvey av sama kyni, at tað ger, at tey ikki hava fullan rætt til barsil við barsilspeningi. Hendan forðingin í lógini kann í ringasta føri bera við sær, at foreldur og barn ikki knýta nóg gott band í fyrstu grundleggjandi tíðini hjá barninum.

3) Heim: áhugavert at standa í Aalborg og hugsa um ”heimlandið” ímeðan so mong ”har heima” mangla júst tað: eitt heim. Bústaðartrot er ein ógvuliga alvorligur samfelagstrupulleiki, sum loysn má finnast á sum skjótast.

 

At enda vil eg siga, at eg eri ógvuliga fegin um at hava møguleikan at savnast við øðrum føroyingum uttanlanda og eri glaður fyri, at Føroyingafelagið skipar fyri hesum felagsskapi. Tað ger tað eitt sindur heimligari at vera útiseti.

 

Góðan Flaggdag ynski eg tykkum øllum.

Viðmerkingar

Viðmerking